تحلیل خانه تاریخی تک بادگیرۀ باجُغلی(میرزا علی صراف)بر مبنای سازماندهی فضایی

خانه های تاریخی باارزش اصفهان غالباً در بازۀ زمانی دورۀ صفویه تا اواخر دورۀ رضاشاه )پهلوی اول( و بر اساس الگوی حیاط مرکزی و ویژگی های معماری مناطق نیمه گرم و خشک ایران ساخته شده اند، اما به لحاظ موقعیت دینی و فرهنگی ساکنان )مسلمان، ارمنی، یهودی، زرتشتی( یا موقعیت شغلی و اجتماعی آنان )بازرگان و تاجر، روحانی، ملاک و زمین دار( تفاوت هایی در سازماندهی فضاها، نقش آب و تزیینات آنان به چشم می خورد. مقایسه و بررسی عکس های هوایی اصفهان طی سال های مختلف، تغییر سریع چهرۀ بافت تاریخی شهر اصفهان ) 4300 هکتار( را نشان می دهد که از این میان خانه های تاریخی به عنوان رکن اصلی شاکلۀ محلات شهر، به دلیل ویژگی های خاص خود بیش از دیگر ابنیه در معرض تغییر و نابودی قرار دارند. بررسی ها نشان داد که مطالعات صورت گرفته در مورد این خانه ها نسبت به خانه های تاریخیِ دیگر شهرهای جهان، محدود بوده است و با توجه به تغییر چهرۀ سریع و سرعت بالای تخریب، تعلل در بررسی آنها موجب از میان رفتن مدارک ب ینظیری در معماری ایرانی می شود. در این مقاله به تحلیل سازماندهی فضا در خانۀ تاریخی باجغلی پرداخته شده است که از معدود بناهای ت کبادگیرۀ باقی مانده از عصر صفوی است. هستۀ اولیه آن در دورۀ صفویه شکل گرفته و در زمان قاجار، توسعه یافته و الحاقاتی نیز در زمان پهلوی به آن افزوده شده است. تحقیق حاضر به منظور پاسخ به پرسش هایی همچون چگونگی ویژگی های سازماندهی فضاهای معماری، سازه، تزیینات، و بادگیر یگانۀ این خانه انجام گرفته است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی است و برای مستندسازی ویژگ یهای معماری، سازه و تزیینات بنا، از برداشت ترسیمی، تصویری، نوشتاری، و شنیداری شفاهی بهره گرفته شده است. از انگیزه های مطالعۀ خانۀ باجغلی می توان به ویژگ یهای منحصربه فرد این بنا همچون داشتن یک بادگیر، ساخت جبهۀ اصلی در شمال زمین به شیوۀ رایج خانه های ارامنۀ جلفای اصفهان در دورۀ صفوی، و وضع نابسامان کنونی این خانه اشاره کرد. همچنین شناخت معماری این خانۀ تاریخی، به منظور درک بخشی از هویت ناشناختۀ تاریخی شهر اصفهان، امری ضروری است. از آنجا که بادگیر در معماری شهر اصفهان رایج نیست می توان بر اساس این بنا، حضور ت کبادگیر در خانه های شهر اصفهان را مورد بحث قرار داد. بر همین اساس در جبهۀ جنوبی، ویژگی های خانه های دورۀ صفویه همچون ایجاد تالار چلیپایی با غلام گردش، برپایی سقف طاق و چشمه، ایجاد تزیینات حجمی و سطحی چون مقرنس، نقاشی و گچبری در فضای درون و معرق آجر در نمای رو به حیاط و قوس های متداول دورۀ صفوی چون کلیل و تیزه دار مشاهده شده است. در جبهۀ شمالی نیز ویژگی های معماری دورۀ دوم قاجار همچون داشتن تالار مستطیلی با سقف تخت و تزییناتی همچون آلت و لقط، گچبری برجسته و نقاشی های الهام گرفته از نقاشی غرب و قوس های نیم دایره مشاهده شد. یافته های تحقیق نشا ندهندۀ نحو فضا و ویژگی های سازه، تزیینات و فضای معماری خانۀ باجغلی در مقایسه با سایر خانه های هم دورۀ آن در بافت تاریخی اصفهان بوده است.